Ankara 'da 1963 yılından 2024 yılına kadar Belediye Başkanlığı yapmış, başkanların görev süreleri ve olayları inceleyen bir yazı dizi.
-+
Araştırma: Abbas SATIR
Türkiye’de çok partili hayata geçişle beraber dinamiklik olan seçim müessesesi 1930 yılında yapılan belediye seçimlerinde ayrı bir nitelik kazandı 1930 belediye seçimleri günümüzdeki gibi doğrudan belediye başkanının halkın oylarıyla belirlendiği bir seçim değildi. Halk, Belediye İl genel Meclisini seçer, İl Genel Meclisi üyeleri de Belediye Başkanını belirlerdi. 1961 Anayası’nın kabulüyle birlikte yerel yönetimler yasasında değişikli yapıldı. Böylece 1963 yılından itibaren belediye başkanları doğrudan halk tarafından seçilmeye başladı
1963 ile 31 Mart 2024 yılları arasında seçilen Ankara Belediye Başkanları ve kimlerin seçildiğini Seçilen belediye başkanlarının hangi yıllar arasında görev yaptığını ve hizmetlerini araştırdım.
*****
Benim kuşağımın Ankara’da Belediye Başkanlığı seçimlerini ve belediye başkan adayları arasındaki çekişmeleri iyi bilir. Yeni gazeteciliğe başladığım yıllarda Adalet Partisi’nin Belediye Başkanı Ekrem Barlas ile CHP’nin adayı Vedat Dalokay çekişmesi vardı.
1973 yılında Ankara Belediye Başkanlığı seçimleri yaklaşırken, Et Balık Kurumu Genel Müdürlüğünden Belediye Başkanlığına gelmiş Ekrem Barlas, karşısında ise CHP’nin adayı ünlü bir mimar ve şehir planlamacı Vedat Dalokay vardı.
Belediye Başkanı Ekrem Barlas, Kızılay Meydanını altı çarşı yapılmak üzere kazdırmıştı. Buna “Barlas’ın çukuru” adı verilmişti. Vedat Dalokay ise altından metro geçebilecek merkez alanın en erişilebilir noktasının kaderinin bu şekilde bağlanmasına karşı çıkmış, seçimleri kazanması halinde bu çukuru kapatacağını ilan etmişti.
O dönemlerde gazetelerde iki başkanın atışmaları en çok okunan haberlerdi. Ekrem Barlas “Çarşı yapacağım” der, Dalokay ise “Çukuru kapatacağım” derdi. 1973 yerel seçimleri yapıldı ve Vedat Dalokay başkan seçildi. İlk işi çukuru kapattı ve Kızılay Meydanı’na yeni bir düzenleme getirdi.
Dalokay ilk iş olarak trafiği rahatlatmak amacıyla göbekli kavşaklar yaptı. Kızılay’da uygulanan “göbekli kavşak” bir ilk olmuş, bu sistemin başarılı olduğu görülünce, caddelerin bir çoğu “göbekli kavşak” haline getirildi. Vedat Dalokay’ın adı da halk arasında “Göbek Vedat” olarak anılmaya başlamıştı.
Ankara’da ulaşımını rahatlatmak için metro çalışmaları Vedat Dalokay zamanında başladı. Sadece metro değil Ankara’nın nazım planı da o dönemde hazırlandı.
Köyden kente yoğun nüfus artışı nedeniyle Ankara’da gecekondu patlaması yaşanıyordu. Gecekondu yerine sosyal konutlar yapılması için Vedat Dalokay Ankara’yı batıya doğru imar hareketiyle geliştirmeye başladı. Eskişehir Yolu, Batıkent, Elvankent ve Eryaman bu dönemde planlandı.
Ali Dinçer dönemi
1977 yerel seçimler yaklaşırken, CHP’nin belediye başkan adaylığında süpriz bir değişiklik oldu. CHP Ankara İl Başkanı olan genç ODTÜ’lü Ali Dinçer, yapılan ön seçimde birinci çıktı. Ankara Belediye Başkan adayı oldu. Yapılan yerel seçimleri Ali Dinçer rahat kazandı.
Ali Dinçer’in belediye başkanı olduğunda ülkede tam bir ekonomik kriz yaşanıyordu. Bunun yanında sağ-sol çatışması nedeniyle vatandaşlarda hizmet yerine can güvenliği korkusu sarmıştı.
Ali Dinçer, Ankara’ya metro yapımı için büyük gayretler gösterdi. Ancak dönemin AP Genel Başkanı ve Başbakan Süleyman Demirel’den yurt dışından temin edilen kredinin onayını bir türlü alamıyordu. Ali Dinçer , Kızılay’da makam aracında sabahlıyordu. Hatta protesto amaçlı, Kızılay’ın orta yerine büyükçe bir billboard koyup, “Metro iznini için 100 gündür..101 gündür bekliyoruz” diye yazmıştı.
Şehir içinde ulaşımı rahatlatmak amacıyla EGO Otobüsleri için tahsisli yollar yapacağını açıklayınca, Adalet Partililer “Bu genç adam Ankara’yı Moskova’ya çevirecek” diye eleştirilerde bulunuyordu. Ancak kısa zamanda anlaşıldık ki Beşevler’den başlayıp Kızılay ve Dikimevi’ne kadar uzanan özel otobüs yolu, Ankara’nın trafiğini rahatlatmış, vatandaş işlerine giderken ve evlerine dönerken zaman kaybetmiyordu.
Bu çekişmeler sürerken, 12 Eylül 1980’de askerler yönetime el koydu. Siyasi partiler kapatıldı, tüm vali, kaymakam ve belediye başkanları görevden alındı. Ankara’da Ali Dinçer’in yerine emekli bir general atandı.
Atom Karınca dönemi
Kara Kuvvetleri Ulaştırma Okulu ve Eğitim Komutanlığı görevinden tuğgeneral olarak emekliye ayrılan Süleyman Önder / daha sonra gazeteciler ona “Atam Karınca” adı vermişti/ Süleyman Önder 15 Eylül 1980 tarihinde başladığı Ankara Belediye Başkanlığını görevini 1984 yerel seçimlere kadar sürdürdü
Süleyman Önder’in Ankara Belediye Başkanlığı dönemini bir çoğumuz hatırlamaz. O tarihlerde Günaydın Gazetesinde çalışıyordum. Şehir haberlerinde görevli arkadaşlar, Süleyman Önder’le röportaj yapmaya çekiniyordu. Tüm ülkede sıkıyönetim vardı. Benim yaşıtlarım hiç askeri darbe yaşamadığı için askerlerin nasıl davranacakları konusunda çekinceleri vardı.
Süleyman Önder ihtilal koşullarında yarı sivil, yarı asker bir profil çiziyordu. Asker ve seçkin bir bürokrat gibi davranıyordu. Ankaralılarla iyi bir iletişim kurdu ve bu nedenle kendisine “Atom Karınca” adı verilmişti.
Süleyman Önder’in görevi süresince, ulaşımda ve konut kooperatifçiliğinin gelişmesinde önemli adımlar atıldı. Ankara’da ilk kez EGO’dan ayrı özel sektörün çalıştıracağı Halk Otobüsleri devreye girdi. Vedat Dalokay ve Ali Dinçer döneminde başlatılan toplu konut projelerinin tamamlanması için çaba gösterdi. Batıkent’e sahiplik duygusuyla yaklaştı.
YEREL YÖNETİMLERDE YENİ BİR DÖNEM
Askeri ihtilalden sonra, 1982 Anayasa’sının kabul edilmesiyle demokratik hayata dönülmüş, 1983 yılında genel seçimler yapılmıştı. Turgut Özal’ın kurduğu Anavatan Partisi iktidara gelmişti. 1984 yılında yerel seçim kararı alınmadan önce Özal Hükümeti Yerel Yönetimler Kanununda değişiklik yaparak Büyükşehir Belediyeleri adı altında üst ve alt belediyecilik sistemini getirdi.
Önce Ankara, İstanbul ve İzmir’de merkez ilçeler oluşturuldu. Örneğin Ankara’da Çankaya, Altındağ , Keçiören, Mamak Yenimahalle gibi ilçelerde belediyeler kuruldu. Büyükşehirlerin sayıları daha sonra arttırıldı.
25 Mart 1984 yılında yapılan Mahalli İdareler ve Belediye Başkanlığı seçimlerinin bir çoğunu Anavatan Partisi kazandı.
Mehmet Altınsoy dönemi
Yapılan yerel seçimlerde Mehmet Altınsoy Ankara’nın ilk Büyükşehir Belediye Başkanı seçildi. İlçe belediyelerde de Çankaya’da Erdoğan Yavuzlar, Altındağ’da Muzaffer Atılgan, Yenimahalle’de Mustafa Vuran, Mamak’ta Mehmet Akgün, Sincan’da Ali Rıza Acar, belediye başkanı oldular. Keçiören’de ise Melih Gökçek ilk belediye başkanlığı deneyimini yaşamıştı.
Mehmet Altınsoy kent ulaşımını kolaylaştırmak amacıyla yeni yollar ve kavşaklar açtı. Dışkapı semtindeki köprülü kavşağı ile Keçiören Köprüsü’nün yapımını gerçekleştirdi. Toplu konutta da önemli adımlar atan Memet Altınsoy, Batıkent’e alternatif olarak Çayyolu Projesini hayata geçirdi.
Ankara’da hava kirliliği
Ankara’nın o dönemde en büyük sorunlarından birisi de hava kirliliği idi. Sadece Ankara’nın değil diğer illerde de aynı sorun yaşanıyordu. Fakat Ankara’nın topoğrafik ve iklim yapısı, aşırı nüfus artışı ve buna bağlı olarak motorlu taşıt sayısının giderek artması, sanayi ve konutlarda kömür kullanımı halkın sağlığını çok olumsuz etkiliyordu.
Ankara’nın çukur kalmış bölgeleri olan Sıhhıye, Kızılay, Maltepe, Anıttepe, Emek ve Bahçelievler’de halk maskeyle dolaşıyordu. Bazı gazeteler promosyon olarak maske bile vermeye başlamıştı.
Başbakan Turgut Özal’ın “Ankara’ya doğal gaz geliyor” müjdesi, o dönemde tüm gazetelerin manşetinde yer alıyordu. Sovyetler Birliği ile yapılan anlaşmayla konutlarda ısınma olarak doğal gazın kullanılmaya başlamasıyla Ankara’da hava kirliliği büyük ölçüde önlenmiş oldu.
İlçe belediye başkanları ve Belediye Meclis üyeleri, özellikle, yerel yönetimlerin işleyişi ve nasıl hizmet edileceği konusunda oldukça deneyimsizdi. Halktan kopuk çalışıyorlardı. Ankaralıların şikayetleri artıyordu.“Köşeyi dönme, parsayı toplama, rantı kapma” biçiminde özetlenebilecek egemen bir ekonomik anlayış belediyelerde de hakim olmaya başlamıştı.
SOSYAL DEMOKRATLAR İŞ BAŞINDA
1989 yılına gelindiğinde Anavatan Partisi, özellikle yerel yönetimlerdeki başarısızlığı ve yolsuzluk iddiaları nedeniyle iyice yıpranmıştı. Turgut Özal’ın seçim propagandası sırasında yaptırdığı “Eli kolu bağlı belediye ister misiniz” gibi pankartlar ve liberal kentsel uygulamalar ANAP’ın sonunu getirmişti. 1989 yerel seçimlerini beklemedikleri bir biçimde kaybettiler. Büyük kentlerin belediye başkanlıklarını, CHP yasaklı olduğu için yerine kurulan SHP’nin adayları kazanmıştı.
Ankara’da Karayalçın dönemi
Murat Karayalçın,1989 yılında SHP’den Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı oldu. Ankara’nın kronik olan (hava kirliliği, trafik ve konut ) sorunları devam ediyordu. Karayalçın ilk iş olarak 1979 yılında kurulan Batıkent Projesini hayata geçirdi. Avrupa Konut Fonu’ndan sağladığı ucuz kredi ile orta ve dar gelirli vatandaşların konut sahibi olmasını sağladı. Böylece Batıkent’teki konutların hızlı bir şekilde tamamlanması ile Ankara’da konut ve kira sorunu bir derece çözümlenmiş oldu.
Murat Karayalçın şehir içi trafiğinin rahatlaması için Metro Projesine ağırlık verdi. Metro çalışmalarına Kızılay’dan başladı. Önce Ankaralıların projeyi görüp sahiplenmesini sağladı. Kızılay’daki metro inşaatında yaptığı kulelerle insanların bu kuleye çıkarak inşaatı izlemeleri ve güven duymalarını sağladı.
İlk etap olarak Dikimevi- AŞTİ Ankaray Projesini gerçekleştirdi . Kızılay- Batıkent Metro Hattının yapımına başladı ancak her iki metro hattının açılışını yapamadı.
ANAP’lı Büyükşehir Belediye Başkanı Altınsoy’dan devraldığı Altınpark Projesi ile Şehirlerarası Otobüs Terminali projesini tamamladı.
Zengin ve yoksul birbirine bağlandı
Karayalçın’ın stratejik projelerinden birisi de Çankaya- Mamak Viyadüğü’dür. Çankaya - Mamak Köprüsü Ankara’nın en zengin ilçesini en yoksul ilçesine bağlandı. Çankaya ile Mamak arasındaki İmrahor Vadisi üzerinde gerçekleşen viyadük ile Çankaya’da çok değerlenmiş olan kentsel arazi nedeniyle karşılanamayan yerleşim talebi, arsa değerinin daha düşük olduğu Mamak’a taşıdı.
Karayalçın’ın, diğer önemli projelerinden birisi de, geniş ölçekli kentsel dönüşüm uygulamaları oldu. Türkiye'de uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin başlangıcı kabul edilen Dikmen Vadisi Projesi ile gecekondulardan oluşan bölge, yeşili bol, sosyal donatıları fazla modern ve çağdaş bir yaşam alanına dönüştü. Aynı şekilde Portakal Çiçeği Vadisi de hayat geçirildi.
SOLDA PARÇALANMA, HÜSRAN GETİRDİ
1994 Yerel Seçimlere gidilirken, hem sağ, hem de sol partilerde önemli değişiklikler olmuştu. SHP Genel Başkanı Erdal İnönü’nin siyaseti bırakmasıyla, görev süresi bitmeden, Murat Karayalçın Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığını bırakıp, SHP Genel Başkanlığına seçildi. Bu arada 12 Eylül’de kapatılan CHP yeniden açılmış, Deniz Baykal Genel Başkan olmuştu.
1994 yerel seçimlerinde merkez sağ ve sol partiler birbirleriyle yarışan adayla seçime girdiler. Fakat başta Ankara’da sol 3 parti SHP’den Korel Köymen, DSP’den Ömer Faruk Sarıkaya ve CHP’den Ali Dinçer seçime gitti.
Bu arada Melih Gökçek Fazilet Partisi adayı olarak yerel seçimlere katıldı. Yapılan seçimler sonucu bölünen sol hüsrana uğradı. Melih Gökçek, çok az bir oyla 1.632 oyla Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı oldu.
Tablo şöyle oluştu ;
Melih Gökçek - aldığı oy oranı : 27,34
Korel Köymen- aldığı oy oranı : 26,90
Ömer Faruk Sarıkaya – aldığı oy oranı : 7,6
Ali Dinçer – aldığı oy oranı ; 2,09
Seçimlerde 1994 yerel seçimlerinde bir diğer sürpriz sonuç da İstanbul’da yaşandı ve Recep Tayyip Erdoğan yüzde 25.19 oyla ilk sırada yer aldı. İkinci sırada yüzde 22.14 ile İlhan Kesici yer alırken, onu sırasıyla yüzde 20.30 oyla Zülfü Livaneli, yüzde 15.45 ile Bedrettin Dalan, yüzde 12.38 ile Necdet Özkan izledi.
YARIN : ANKARA’DA MELİK GÖKÇEK DAMGASI
